मुलभुत अधिकार व कर्तव्ये

मुलभुत अधिकार :-

समानतेचा अधिकार :-

• कायद्यापुढे समानता 
• धर्म , वंश , जात , लिंग , जन्मस्थान या अथवा यापैकी कोणत्याही कारणावरून भेदभाव करण्यास मनाई 
• स्त्रिया व बालके यांच्याकरिता कोणतीही विशेष तरतूद करण्यास राज्याला प्रतिबंद होणार नाही . 
• सार्वजनिक सेवा योजनांच्या बाबींमध्ये समान संधी . 
• अस्पृश्यता नष्ट करणे 

स्वातंत्र्याचा अधिकार :-

• भाषण व अभिव्यक्ती यांच्या स्वातंत्र्याचा 
• शांततेने व विनाशस्त्र एकत्र जमण्याचा 
• अधिसंघ वा संघ बनविण्याचा . 
• भारताच्या राज्याक्षेत्रात सर्वत्र मुक्तपणे संचार करण्याचा .   
• भारताच्या राज्याक्षेत्राच्या कोणत्याही भागात राहण्याचा व स्थायिक होण्याचा .   
• कोणताही पेशा आचरण्याचा अथवा  कोणताही व्यवसाय ,उदीम किंवा धंदा चालविण्याचा .   
• अपराधांबद्दलच्या  दोष सिद्धी बाबत संरक्षण 
• जीवित व व्यक्तिगत स्वातंत्र्य यांचे रक्षण . 
• विविक्षित प्रकरणी अटक व स्थानबद्धता यांपासून संरक्षण 

शोषणाविरुद्धचा अधिकार :-

• माणसांना अपव्यवहार  आणि वेठ  यांना मनाई . 
• कारखाने इ. मध्ये वा धोक्याच्या कामावर चौदा वर्षे वयाखालील बालकांना कामावर ठेवण्यास मनाई . धर्मस्वातंत्र्याचा अधिकार :-

• सद्सदविवेकबुद्धीचे स्वातंत्र्य आणि धर्माचे मुक्त प्रतिज्ञापन आचरण व प्रसार 
• धर्मविषयक व्यवहारांची व्यवस्था पाहण्याचे स्वातंत्र्य . 
• एखाद्या विशिष्ट धर्माच्या संवर्धनाकरिता कर देण्याबाबत स्वातंत्र्य . 
• विविक्षित शैक्षणिक संस्थात धार्मिक शिक्षण अथवा धार्मिक उपासना यांना उपस्थित राहण्याबाबत स्वातंत्र्य . 

सांस्कृतिक व शैक्षणिक अधिकार :-

• अल्पसंख्यांक समाजाच्या हितसंबंधांचे संरक्षण 
• अल्पसंख्यांक समाजांच्या शैक्षणिक संस्था स्थापण्याचा व त्यांचे प्रशासन करण्याचा अधिकार . 

नागरिकांची मुलभुत कर्तव्ये :-

• संविधानाचे पालन करणे आणि तत्वाप्रणीत आदर्श व संस्था , राष्ट्रध्वज व राष्ट्रगीत यांचा आदर करणे .
• ज्यामुळे आपल्या राष्ट्रीय स्वातंत्र्यलढ्यास स्फूर्ती मिळाली त्या उदात्त आदर्शांची जोपासना करून त्यांचे अनुसरण करणे . 
• भारताची सार्वभौमता , एकता व एकात्मता उन्नत  राखणे व त्यांचे संरक्षण करणे 
• आवाहन केले जाइल तेव्हा देशाचे संरक्षण करणे व राष्ट्रीय सेवा बजावने 
• धार्मिक , भाषिक व प्रादेशिक किंवा वर्गीय भेदांच्या पलीकडे जाउन अखिल भारतीय जनतेमध्ये एकोपा व भ्रातृभाव वाढीला लावणे ;
• स्त्रियांच्या प्रतिष्ठेला उणेपणा आणणाऱ्या प्रथा सोडून देणे . 
• आपल्या संमिश्र संकृतीच्या  वारश्याचे मोल जाणून तो जतन करणे . 
• आराण्ये , सरोवरे,  वन्य जीवसृष्टी यासुद्धा नैसर्गिक पर्यावरणाचे रक्षण करून त्यात सुधारणा करणे आणि सजीव प्राण्यांबाबत दयाबुद्धी बाळगणे . 
• विज्ञान निष्ठ दृष्टीकोन, मानवतावाद आणि शोधकबुद्धी  व सुधारणावाद यांचा विकास करणे . 
• सार्वजनिक संपत्तीचे रक्षण करणे व हिंसाचाराचा  निग्रहपूर्वक त्याग  करणे .  
• राष्ट्र सतत उपक्रम व सिद्धी यांच्या चढत्या श्रेणी गाठत जाइल आश्याप्रकारे  सर्व व्यक्तिगत व सामुदायिक कार्यक्षेत्रात पराकाष्ठेचे यश संपादन करण्यासाठी झटणे .